テキスト
Ĝi estis virino, kiu povis havi la aĝon de ĉirkaŭ sesdek jaroj, malgranda, malgrasa, kun vizaĝo velkinta, kovrita de multo da sulketoj, kun haroj preskaŭ tute blankaj, kombitaj en la formo de du glataj strioj sub ĉapelo nigra, ĉifita kaj de antaŭlonge pasinta modo. Nigra lana vesto kaj silka antikva manteleto pendis sur la malgrasa korpo de la maljunulino, ŝiaj manoj, travideblaj, blankaj kaj maldikaj, per maltrankvila movado ĉiam ĉifadis kaj turnadis en la senkarnaj fingroj blankan tolan tuketon, kiu kuŝis sur ŝiaj genuoj. Tian saman maltrankvilecon montris ŝiaj okuloj, kiuj videble iam estis bluaj, sed nun senkoloriĝis kaj senbriliĝis; ili jen leviĝadis al la vizaĝo de la mastrino, jen kovriĝadis per la ruĝaj palpebroj, jen kuradis de objekto al objekto, kvazaŭ spegulante per tio la maltrankvilecon kaj doloran streĉiĝadon de la elturmentita cerbo, kiu serĉis por si ian punkton de apogo, ian rifuĝon kaj kvietiĝon.
Ĉu vi, sinjorino, jam estis iam instruistino? — demandis france Ludovikino Zminska, sin turnante al la maljunulino. La kompatinda maljunulino moviĝis sur la seĝo, trakuris per la okuloj laŭlonge kaj laŭlarĝe la kontraŭan muron, per konvulsia movo kunpremis la fingrojn ĉirkaŭ sia globe kunvolvita tuketo kaj komencis mallaŭte:
— Non, Madame, c’est le premier fois que je… je… — Ŝi interrompis; ŝi serĉis videble la fremdlingvajn vortojn, per kiuj ŝi povus eldiri sian penson, sed ili forkuris el ŝia laca memoro.
— J’avais… — ŝi komencis post momento, — j’avais la fortune… mon fils avait le malheur de la perdre….
La mastrino de la loĝejo sidis malvarma kaj rigida sur la kanapo. La lingvaj eraroj, farataj de la maljunulino, ŝia malfacila kaj malagrable sonanta elparolado ne aperigis sur la buŝo de la mastrino rideton, tiel same kiel ties turmentiĝo kaj dolora maltrankvileco ŝajne ne vekis en ŝi kompaton.
— Tio estas bedaŭrinda, — ŝi diris, — kaj vi havas nur tiun solan filon?
— Mi lin jam ne havas! — ekkriis pole la maljuna virino; sed subite rememoriĝinte pri la devo montri sian sciadon de la fremda lingvo, ŝi aldonis: — il est mourru par désespoir!
La senkoloriĝintaj pupiloj de la maljunulino ne malsekiĝis per larmo kaj ne eklumis eĉ per la plej malgranda brilo, kiam ŝi ekparolis la lastajn vortojn, sed ŝia pala mallarĝa buŝo ektremis inter la amaso de la ĝin ĉirkaŭantaj sulketoj kaj la kava brusto ektremis sub la antikvamoda manteleto.
— Ĉu vi scias la muzikon? — demandis la mastrino pole, kvazaŭ la kelkaj interŝanĝitaj vortoj jam sufiĉe informis ŝin pri la franca sciado de la maljunulino.
— Mi iam ludis, sed… antaŭ jam tre longe… vere mi ne scias, ĉu mi povus jam nun….
— Nu, eble la germanan lingvon….
Anstataŭ ĉia respondo la maljunulino nee skuis la kapon.
— Sekve kion do, sinjorino, vi povas instrui?
Ĉi tiu demando estis farita per tono ĝentila, sed samtempe tiel seka kaj malvarma, ke ĝi havis la saman signifon, kiel klara rifuzo. Tamen la maljuna virino tion ne komprenis, aŭ penis ne kompreni. La franca lingvo videble estis tiu el ŝiaj scioj, de kiu ŝi esperis plej multe, per kiu ŝi esperis ricevi pecon da pano, kiu devis gardi kontraŭ mizero la lastajn tagojn de ŝia elturmentita vivo. Sentante, ke la starejo elŝoviĝas el sub ŝiaj piedoj, ke la mastrino de la informa oficejo intencas fini la interparoladon kun ŝi, doninte al ŝi nenian informon, ŝi kaptis tiun solan kaj laŭ ŝia opinio lastan tabulon de savo, kaj, ĉiam pli forte ĉifante la tolan tuketon en la tremantaj fingroj, ŝi rapide komencis:
— La géographie, la histoire, les commencements de l’arithmétique….
Ŝi subite silentiĝis kaj direktis rigidan rigardon al la kontraŭa muro, ĉar Ludovikino Zminska leviĝis.
訳
(UK）
その人は次のような女性だった。おそらく６０歳ほどで、小柄で痩せており、沢山の小皺で覆われしおれた顔をしており、ほとんど全部白くなった髪が２つの滑らかな筋状に梳いてあり、それが黒くよれよれになったとっくに流行遅れの帽子の下にあった。いウールの服と絹のとても古いコートがその老婦人の痩せた体の上に垂れていた。彼女の手は透けて白く痩せており、落ち着かない動きで、骨ばかりの指の中で、膝の上にある白い布のハンカチに絶えず皺を寄せ、回していた。
同じように不安な様子を彼女の眼も示していた。それは明らかにかつては青かったはずだが今は色を失い輝きも無くしていた。それが女所長の顔に向けて上ったり、赤い瞼に覆われたり、また物から物へと走り回ったりしていた。その様子はあたかも不安と、なにかすがれるもの、なんらかの保護と平穏を求めて苦しみぬいた脳の痛々しい緊張を映し出しているかのようであった。
「奥様、あなたは教師としての経験をお持ちですか？」と老婦人の方に向きながらルドヴィキーノ・ズミンスカがフランス語で尋ねた。憐れな老婦人は椅子の上で身じろぎし、目で向い側の壁の上を縦にそして横に走らせ、痙攣するような動きで丸く巻かれたハンカチを指で締め付け、小さな声で答え始めた：
「いいえ、奥様、私はこれが初めてです…私は…私は…」彼女は中断した。彼女は明らかに自分の考えを述べる事ができる外国語の単語を探していた。しかしそれらは彼女の疲れた記憶から逃げてしまっていた。
「私には…」少し後に彼女は再び続けた。「私は幸運でした…息子はそれを失うという不幸に見舞われました…」
その住居の女所長は冷たくこわばった姿勢で長椅子に座っていた。老婦人がおかした言葉の間違い、彼女の滞った不快に響く話し方のため女主人の口には笑みが浮かばなかった。それは彼女の苦しみと痛々しい不安が女所長におそらく同情を呼び起こさなかったのと同様であった。
「それはお気の毒に。」と彼女は言った。「それであなたにはそのお子さんしかいらっしゃらないのですか。」
「彼はもういません！」老婦人はポーランド語で叫び始めた。しかし急に自分の外国語の知識を示さなければならないことを思い出して、彼女はフランス語で付け加えた。「彼は絶望のあまり死んだのです！」
老婦人の色を失った瞳は涙で濡れることはなく、またほんのかすかな輝きで光ることもなく、彼女は最期の言葉を述べた。しかし彼女のうすい色の小さい口はそれを囲むたくさんの小皺の間で震えはじめ、くぼんだ胸は流行遅れのコートの下で震え始めた。
「音楽はご存知ですか。」その女所長は、まるで幾つか言葉を交わしたことでその老婦人のフランス語に関する知識はもう十分判断できたと言うかのように、ポーランド語で尋ねた。
「いつか演奏したことがあります、しかし…もうずっと前で…ほんとうにわかりません、今ではもうできるかどうか…」
「では、おそらくドイツ語を…」
どのような答え方もできず、その老婦人はいいえと頭を振った。
「そうなりますと、では奥様、何を教えることができるのですか？」
この質問は丁寧な調子でなされたが、しかし同時にとても乾いていて冷やかだったので、それは明瞭な拒絶と同じ意味を持っていた。しかしながら、その老婦人にはそれがわからなかった、あるいは分かるまいとした。明らかにフランス語が彼女の知識の中で一番多くを期待できたものであり、それによってパンのかけらを受け取りたいと望んだものだった。そのパンが彼女の苦悶に満ちた人生の最期の日々の惨めさから守るはずあった。足元を支えていた物が押し出されるのを感じ、その情報提供事務所の女所長が、何も情報を与えずに彼女との面接を終えようとしていることを感じて、その唯一のそして彼女の考えでは最期の救いの板にしがみつき、そして、震える指の中のハンカチをますます強く皺にして彼女は急いでフランス語で始めた。
「地理、歴史、算数の初歩…」
彼女は突然黙り反対側の壁にこわばった視線を向けた。というのもルドヴィキーノが立ち上がったからである。
経過
1. Nigra lana vesto kaj silka antikva manteleto pendis sur la malgrasa korpo de la maljunulino, ŝiaj manoj, travideblaj, blankaj kaj maldikaj, per maltrankvila movado ĉiam ĉifadis kaj turnadis en la senkarnaj fingroj blankan tolan tuketon, kiu kuŝis sur ŝiaj genuoj.
（UK）
黒いウールの服と絹のとても古いコートがその老婦人の痩せた体の上に垂れていた。彼女の手は透けて白く痩せており、落ち着かない動きで、骨ばかりの指の中で、膝の上にある白い布のハンカチに絶えず皺を寄せ、回していた。
（AM）
難癖です。顔については「皺に覆われた」は自然ですが、帽子にはもうちょっと違った言い方があっても。「しわくちゃになった」というだけでも
違和感は少ないかな？と。または「くちゃくちゃの」とか「よれよれの」とか。反対に「顔がくちゃくちゃ、とか、よれよれとか」言われると、えっ？と
ひっかりますが、でもそれもユニークな表現といわれるかもしれないですね。これは日本語の表現の問題で、エス訳云々にあまり関係なし、です。
（UK）＊＊帽子のほうに「よれよれ」を採用します。
その人は次のような女性だった。おそらく６０歳ほどで、小柄で痩せており、沢山の小皺で覆われしおれた顔をしており、ほとんど全部白くなった髪が２つの滑らかな筋状に梳いてあり、それが黒くよれよれのとっくに流行遅れの帽子の下にあった。
2. Tian saman maltrankvilecon montris ŝiaj okuloj, kiuj videble iam estis bluaj, sed nun senkoloriĝis kaj senbriliĝis; ili jen leviĝadis al la vizaĝo de la mastrino, jen kovriĝadis per la ruĝaj palpebroj, jen kuradis de objekto al objekto, kvazaŭ spegulante per tio la maltrankvilecon kaj doloran streĉiĝadon de la elturmentita cerbo, kiu serĉis por si ian punkton de apogo, ian rifuĝon kaj kvietiĝon.
（UK）
同じように不安な様子を彼女の眼も示していた。それは明らかにかつては青かったはずだが今は色を失い輝きも無くしていた。それが女主人の顔に向けて上ったり、赤い瞼に覆われたり、また物から物へと走り回ったりしていた。その様子はあたかも不安と、なにかすがれるもの、なんらかの保護と平穏を求めて苦しみぬいた脳の痛々しい緊張を映し出しているかのようであった。
（UK）
同じように不安な様子を彼女の眼も示していた。それは明らかにかつては青かったはずだが今は色を失い輝きも無くしていた。それが女所長の顔に向けて上ったり、赤い瞼に覆われたり、また物から物へと走り回ったりしていた。その様子はあたかも不安と、なにかすがれるもの、なんらかの保護と平穏を求めて苦しみぬいた脳の痛々しい緊張を映し出しているかのようであった。
（AM）
さすがの読解力！ elturmentita cerbo の el-を見逃さず訳出しています。
3. — Ĉu vi, sinjorino, jam estis iam instruistino? — demandis france Ludovikino Zminska, sin turnante al la maljunulino.
（UK）
「奥様、あなたは教師としての経験をお持ちですか？」と老婦人の方に向きながらルドヴィキーノ・ズミンスカがフランス語で尋ねた。
（AM）
「、、、」の訳はお見事！
4. La mastrino de la loĝejo sidis malvarma kaj rigida sur la kanapo.
（UK）
その住居の女主人は冷たくこわばった姿勢で長椅子に座っていた。
（UK）
その住居の女所長は冷たくこわばった姿勢で長椅子に座っていた。
5. La lingvaj eraroj, farataj de la maljunulino, ŝia malfacila kaj malagrable sonanta elparolado ne aperigis sur la buŝo de la mastrino rideton, tiel same kiel ties turmentiĝo kaj dolora maltrankvileco ŝajne ne vekis en ŝi kompaton.
（UK）
老婦人がおかした言葉の間違い、彼女の滞った不快に響く話し方のため女主人の口には笑みが浮かばなかった。それは彼女の苦しみと痛々しい不安が女主人におそらく同情を呼び起こさなかったのと同様であった。
（AM）
tiel same kiel ties turmento : tiel ~kiel の用法に慣れていない人には難しいところです。UKさん、この用法について例文を入れて皆さんに解説してください。
またここの ties は 指示の所有格。言い換えればturmento de la maljunulino,または sxia turmento。sxia というと後にくる en sxi (la mastrino=Zaminska)と
混同されるのを避けるため, ties を使った。
（UK）
＊＊tiel … kiel … は程度が同じくらいのときに用います。
その少年は大人と同じくらいたくさん食べる。
La knabo manĝas tiel multe kiel plenkreskulo (manĝas multe). 同じ内容の所は通常省略。
日本語では最初から比較の対象をならべていますが、エスペラント的には
その少年はそれほどたくさん食べる。そうだ大人と同じくらいかな。
…という発想になると思います。話している途中に馬くらい食べるに変更してみよう、ということもできそうです。
このザメンホフ訳ではtiel＝kiel～の＝と～の部分の実質的内容が長い上に、異なる場面での事柄を比較しているために難しくなっています。
原文はひとつの文なのでなんとかひとつの日本語文で訳してみたら実にわかりにくくなったので２つに分けました。
tiel（老婦人のフランス語を聞いて笑顔になれなかったのは）同じ程度であった
kiel（老婦人がずっと不安な様子でいたことが女所長の同情を呼び起こさなかった）程度と
これと似た表現に tiom … kiom … というのがあり、これは明確に量を比較するときに用います。
ただし、「程度」か「量」かは区別しにくいことがあり、あいまいなときはtiel… kielにしておいた方が無難だそうです。
6. — Ĉu vi scias la muzikon? — demandis la mastrino pole, kvazaŭ la kelkaj interŝanĝitaj vortoj jam sufiĉe informis ŝin pri la franca sciado de la maljunulino.
（UK）
「音楽はご存知ですか。」その女主人がポーランド語で尋ねた。まるで幾つか言葉を交わしただけでその老婦人のフランス語に関する知識はもう十分伝わったと言っているかのようだった。
（TH）
＊女所長は、まるで幾つか会話したその老婦人のフランス語の知識では会話を続けられないと、彼女に十分判断出来たのでポーランド語で尋ねた。
（UK）
jam sufiĉe informis ŝin pri la franca sciadoとあるので
「音楽はご存知ですか。」その女所長は、まるで幾つか言葉を交わしたことでその老婦人のフランス語に関する知識はもう十分判断できたと言うかのように、ポーランド語で尋ねた。
ではどうでしょうか？もうフランス語で話しが続けられない、というよりはその必要がない、無駄である、ということで。
（AM）
この意見に賛成です。
7. Anstataŭ ĉia respondo la maljunulino nee skuis la kapon.
（UK）
どのような答え方もできず、その老婦人はいいえと頭を振った。
（AM）
anstataux cxia respondo いい訳ですねえ。
8. Ĉi tiu demando estis farita per tono ĝentila, sed samtempe tiel seka kaj malvarma, ke ĝi havis la saman signifon, kiel klara rifuzo.
（UK）
この質問は丁寧な調子でなされたが、しかし同時にとても乾いていて冷やかだったので、それは明瞭な拒絶と同じ意味を持っていた。
（AM）
皆さん、ここの tiel seka kaj malvarma, ke の使い方にご注目。また後の la saman signifon, kiel klara rifuzo 「明瞭な拒絶と同じ意味を」にもご注目。l
（UK）
＊＊ tiel～, ke ＝ ～なので＝だった
＊＊ Ĝi havis la saman signifon(,) kiel klara rifuzo 明確な拒絶と同じ意味を持つ
=Ĝi havis la saman signifon, kian klara rifuzo havis.
klara rifuzoは主語であることに注意。
sama～kiel= (=は主格）の組み合わせです。
kielの使い方は多彩なのでどこかで整理する必要があるかもしれません。
9. La franca lingvo videble estis tiu el ŝiaj scioj, de kiu ŝi esperis plej multe, per kiu ŝi esperis ricevi pecon da pano, kiu devis gardi kontraŭ mizero la lastajn tagojn de ŝia elturmentita vivo.
（UK）明らかにフランス語が彼女の知識の中で一番多くを期待できたものであり、それによってパンのかけらを受け取りたいと望んだものだった。そのパンが彼女の苦悶に満ちた人生の最期の日々の惨めさから守るはずあった。
（AM）
devas gardi: deviという動詞の使い方に注目。devi は「～しなくてはならない」、と言う「義務、必要性」の意味でつかわれる使われることが多いですが、
「推論、運命などからの結論」として、「..であるに違いない」、とか「..であるはずだ」の意味でも使われます。＊エス和辞典参照
10. …,ke la mastrino de la informa oficejo…
（UK）
その情報提供事務所の女主人が、
（UK）
その情報提供事務所の女所長が、